ในสังคมปัจจุบัน การแพทย์ไม่ได้เป็นเพียงเรื่องของการรักษาโรค แต่เป็นเรื่องของ สิทธิ เสรีภาพ และความสัมพันธ์ระหว่างแพทย์กับผู้ป่วย การรักษาทุกครั้งจึงไม่ใช่แค่การตัดสินใจของแพทย์ แต่ต้องตั้งอยู่บนพื้นฐานของความยินยอม (Consent) ของผู้ป่วยด้วย
ความหมายของเสรีภาพในวิชาชีพแพทย์
- แพทย์- มีเสรีภาพในการใช้ความรู้ ความเชี่ยวชาญ และมาตรฐานวิชาชีพเพื่อเลือกวิธีการรักษาที่เหมาะสม
- ผู้ป่วย – มีเสรีภาพในการตัดสินใจว่าจะรับหรือปฏิเสธการรักษาอย่างไร
เสรีภาพทั้งสองฝ่ายต้องมาบรรจบกัน และเกิดเป็นข้อตกลงร่วม (Mutual Agreement) ที่อยู่บนฐานของ ความยินยอมที่แท้จริง
Consent vs. Informed Consent
- การเซ็นใบยินยอม (Consent) เป็นเพียง “กระดาษ” หากผู้ป่วยไม่เข้าใจในสิ่งที่เซ็นจริง ๆ
- แต่ Informed Consent หมายถึง การที่ผู้ป่วยได้รับข้อมูลอย่างครบถ้วน เข้าใจผลดี ผลเสีย ความเสี่ยง และทางเลือก ก่อนจะยินยอม
ดังนั้น Informed Consent ต้องมีองค์ประกอบ 3 ประการ
- การให้ข้อมูลครบถ้วน – อธิบายขั้นตอน ความเสี่ยง ผลลัพธ์ที่คาดหวัง และทางเลือกอื่น
- การทำความเข้าใจ – ผู้ป่วยต้องสามารถถาม-ตอบ และเข้าใจเนื้อหาที่แพทย์อธิบาย
- การตัดสินใจโดยสมัครใจ – ไม่มีการบังคับ กดดัน หรือบิดเบือนข้อมูล
ปัญหาที่เกิดขึ้นบ่อย
ในทางปฏิบัติ หลายครั้งที่ Consent กลายเป็น “พิธีกรรมทางเอกสาร” เช่น
- ให้ผู้ป่วยเซ็นอย่างเร่งรีบ โดยไม่ได้อธิบาย
- ให้บุคลากรที่ไม่ใช่แพทย์นำใบมาให้เซ็น
- มีหลายเอกสารพร้อมกัน ผู้ป่วยไม่เข้าใจว่าแตกต่างกันอย่างไร
ผลที่ตามมาคือ เมื่อเกิดข้อพิพาท ผู้ป่วยหรือญาติสามารถโต้แย้งได้ว่า ไม่ได้รับข้อมูลครบถ้วน → ศาลมักยกเรื่องนี้เป็นข้อพิจารณา
เสรีภาพที่ไม่เท่ากัน
แม้ผู้ป่วยมีสิทธิเลือก แต่ก็ไม่ใช่ผู้เชี่ยวชาญด้านการแพทย์ ดังนั้น การตัดสินใจของเขาจึงต้องอยู่บน “ความรู้” ที่แพทย์อธิบายให้เข้าใจ
ในทางกลับกัน แพทย์เองก็ไม่สามารถใช้สิทธิของตนเพื่อตัดสินใจแทนผู้ป่วยโดยพลการ ต้องเคารพสิทธิในการเลือกของผู้ป่วยแม้บางครั้งจะไม่ตรงกับความเห็นทางวิชาชีพ
ตัวอย่างจากคดีจริง
มีกรณีหนึ่ง แพทย์แนะนำให้ผู้ป่วยผ่าคลอดเพราะทารกมีน้ำหนักมากกว่า 4 กิโลกรัม แต่ผู้ป่วยปฏิเสธและเลือกคลอดธรรมชาติ สุดท้ายเกิดภาวะติดไหล่ เด็กบาดเจ็บถาวร ศาลตัดสินว่า **แพทย์และโรงพยาบาลยังคงผิดมาตรฐาน** แม้ผู้ป่วยจะปฏิเสธการผ่าตัดก็ตาม
นี่แสดงให้เห็นว่า ความยินยอมของผู้ป่วยไม่ใช่ข้อแก้ตัว หากแพทย์ไม่ปฏิบัติตามมาตรฐานวิชาชีพ
แนวทางที่เหมาะสม
- เน้นการสื่อสาร – อธิบายด้วยภาษาที่เข้าใจง่าย ไม่ใช้ศัพท์เทคนิคเกินไป
- ใช้หลักฐานประกอบ – มีบันทึกการพูดคุย เวชระเบียน และการเซ็น Informed Consent
- ทำงานแบบ “พี่เลี้ยง” – ไม่ใช่ผู้สั่งการ แต่เป็นผู้แนะนำ ให้ผู้ป่วยมีส่วนร่วมในการตัดสินใจ
- เคารพสิทธิและมาตรฐานไปพร้อมกัน – รักษาสมดุลระหว่าง Autonomy (สิทธิผู้ป่วย) และ Beneficence (ประโยชน์ของผู้ป่วย)
บทสรุป
“เสรีภาพภายใต้ความยินยอม” เป็นเส้นบาง ๆ ที่เชื่อมระหว่าง สิทธิของผู้ป่วย และ หน้าที่ของแพทย์ หากเน้นเพียงฝ่ายใดฝ่ายหนึ่ง ย่อมเกิดปัญหา แต่หากมีการสื่อสารที่ดี อธิบายอย่างครบถ้วน และทำ Informed Consent อย่างแท้จริง ความสัมพันธ์ระหว่างแพทย์กับผู้ป่วยก็จะเป็นความร่วมมือ (Partnership) ที่สร้างความเชื่อมั่น ลดข้อพิพาท และทำให้การรักษาเป็นไปเพื่อประโยชน์สูงสุดของผู้ป่วยจริง ๆ